Bespreken: je serieus genomen voelen, begripvol zijn

De overgang van de uitspreekfase naar de bespreekfase is geen harde lijn, maar meer een stippellijn met mogelijk ook overlap. Kort samenvatten wat er is uitgesproken geeft een gezamenlijk uitgangspunt en is een check om te zien of alles is uitgesproken en of je door kunt naar de bespreekfase.

Het vraagt, net als bij de uitspreekfase, moed om te bespreken wat je van iets of iemand vindt en wat je graag wilt. Tegelijkertijd vraagt het begrip om rekening te houden met wat er over en weer speelt, hoe het voor eenieder is en wat er precies bedoeld wordt. Begrip is een fundament om iets of iemand te accepteren ook al gaat dit ten koste van wat je wilt of is het tegenstrijdig met wat je vindt. Meningen en standpunten worden over en weer gedeeld. Door begrip ontstaat er ruimte om de stap naar belangen te maken: wat is echt belangrijk? Hoe zit jij erin? Waar zijn je grenzen? Waar ga je echt een punt van maken of juist niet?

Begrip en acceptatie

De bespreekfase heeft als primair doel om elkaar beter te begrijpen. Door met elkaar in gesprek te gaan en aan te geven wat je van iets of iemand vindt, wat je wilt bereiken of wilt dat er gebeurt. Je neemt elkaar serieus en bejegent elkaar met respect voor wat er speelt en hoe het voor eenieder is. Door elkaar inzicht te geven in je standpunten, meningen en wensen, en omdat je elkaar beter hebt leren kennen ontstaat er (meer) begrip voor elkaar waardoor je eerder in staat bent iets of iemand te accepteren.

Het is juist in deze fase dat emoties en gevoelens alle kanten op kunnen gaan en dat (oude) patronen en overtuigingen met je aan de haal kunnen gaan. Dit kan tot gevolg hebben dat de oordelen en verwijten ook hier weer de kop op steken. In deze fase is het dan ook erg belangrijk, nog meer dan in de uitspreekfase, om in het (zuivere) contact te blijven en in alle kwetsbaarheid te benoemen wat je ziet, voelt en denkt. Je voelt jezelf hierdoor serieus genomen, hebt begrip en accepteert dat elkaars standpunten verschillend zijn, maar elkaars belangen toch gediend kunnen worden.

De bespreekfase gaat nog steeds niet over oplossingen of wat er nodig is. Aan de hand van de vraag: 'hoe zit je erin?' geeft eenieder aan welk belang er gediend wordt: what's in it for me? What's in it for us? Je blijft weg van standpunten en meningen en gaat op zoek naar de onderliggende en gezamenlijke belangen. Hier vindt empathische verbinding plaats die de basis vormt om met elkaar afspraken te maken over wat je wilt bereiken en wat er moet gebeuren. Empathisch wil hier zeggen dat je begaan bent met de ander en dat je je in de ander inleeft en rekening met de ander houdt.

Begrip en acceptatie levert een win-win situatie op en daarmee een prima uitgangspositie om naar de afspreekfase te gaan.

Onbegrip en escalatie

Net als in de uitspreekfase weet je ook in de bespreekfase niet wat de gevolgen zullen zijn van wat je vindt, wilt en hoe je erin zit. Dezelfde angsten en risico's liggen op de loer. Het is echter een noodzakelijke fase om jezelf verder te kunnen ontwikkelen, om meer gebruik te maken van je ontwikkelvermogen: om je eigen regie te pakken over werk en leven.

De belangen kunnen ook onverenigbaar lijken, persoonlijkheden en karakters (verschillende kleuren) kunnen met elkaar botsen, communicatie kan volledig langs elkaar heen lopen, de oren gaan dicht, de mond gaat steeds verder open en wat er echt speelt telt eigenlijk niet meer. Onbegrip, oordelen en meningen krijgen de doorslag. Veelal (onbewust) wordt het gesprek een drama met aanklagers tegenover slachtoffers en redders die proberen de zaak te sussen. De drama driehoek van Karpman laat duidelijk de ego- en interactiepatronen zien die hierachter schuilgaan. Het vraagt veel van deelnemers om vanuit de dramadriehoek terug te gaan naar de aanspreekcirkel. Het is als jezelf aan je haren uit de modder trekken.

Het kan vanuit dit drama zomaar escaleren naar een hele vervelende situatie die voor alle betrokkenen alleen maar verlies oplevert. De escalatieladder van Glasl brengt dit treffend in beeld.

Wanneer het gesprek escaleert heeft het geen zin om de stap terug naar uitspreken of de stap vooruit naar afspreken te maken. Het is hier juist zaak om met het onderliggend conflict of de impasse aan de slag te gaan.

Het is wenselijk, zeker in deze fase, om een informele gespreksleider aan te stellen die naast deelnemer ook observeerder is van het proces en die waar nodig kan interveniëren. Zeker in de eerste periode kan dat een observeerder zijn die geen groepsdeelnemer is.

Samenvattend staan in de bespreken fase de volgende drie verklarende vragen (of varianten hierop) centraal:

• Wat vind je?
• Wat wil je?
• Hoe zit je erin?

Afhankelijk van hoe de aanspreekcirkel wordt ingezet (dit kan bijvoorbeeld: themagericht zijn, situatie gericht zijn, mensgericht zijn of organisatie gericht zijn), is het einddoel van het werken met de aanspreekcirkel dat er van binnenuit, vanuit ieders eigen regie, vanuit samen ontwikkelen, uitdagingen worden aangegaan en daarbij wordt besproken wat je wilt bereiken en wat er moet gebeuren. Het is de beste stap om met elkaar verbinding te voelen, dit gebeurt in de afspreekfase.